Carotid Duplex คือ การตรวจอะไร?
ตอบ การตรวจหลอดเลือดที่คอ ( Carotid Duplex Ultrasounds)

Carotid Duplex Ultrasounds เป็นการตรวจหลอดเลือดใหญ่ที่คอ ( common carotid artery) ที่ไปเลี้ยงสมองส่วนหน้า และตรวจหลอดเลือดที่ไปเลี้ยงสมองส่วนหลัง ( Vertebral artery) ด้วยคลื่นเสียงความถี่สูง เพื่อตรวจดูการไหลเวียนเลือดที่ขึ้นไปเลี้ยงสมอง และตรวจหลอดเลือดว่ามีคราบหินปูนหรือคราบไขมัน ( Plaque) เกาะอยู่ภายในหลอดเลือดหรือไม่ และสามารถวัดขนาดของ Plaque ได้ เพราะเมื่อมีการหนาตัวมากขึ้น จะทำให้เลือดไหลเวียนไม่สะดวก และอาจทำให้เส้นเลือดที่ขึ้นไปเลี้ยงสมองเกิดการตีบหรือตัน การตรวจนี้สามารถช่วยในการประเมินผู้ป่วยที่เป็นโรคอัมพาต และช่วยในการวินิจฉัย ติดตามสภาพของหลอดเลือดในสมองของผู้ป่วยในขณะที่ผู้ป่วยอยู่ในห้องผู้ป่วยหนักได้

อาการที่สงสัยว่าอาจมีการตีบของเส้นเลือด carotid

• ตาบอดเพียงส่วนหนึ่งของตา มักจะเป็นข้างเดียว อาจเป็นเพียงชั่วคราว เพราะลิ่มเลือดไปอุดเส็นเลือดไป retina ถ้าแพทย์ดูในลูกตาอาจเห็นเส้นเลือดที่อุดตัน
• เป็นอัมพาตแขนขา หรือ พูดไม่ออก นึกออกแต่พูดไม่เป็นคำพูด แต่เป็นอยู่ไม่นาน อาจเพียงไม่กี่นาทีไม่กี่ชม. แล้วหายเอง เพราะลิ่มเลือดที่หลุดไปสมองเล็กมาก ถ้าคนไข้นอนใจไม่ไปหาหมอ หรือหมอนอนใจ ไม่ให้ความสำคัญกับอาการที่คนไข้บอก คราวหน้าลิ่มเลือดอาจใหญ่ เกิดอัมพาตถาวร อาการชั่วคราวแบบนี้เรียก TIA (transient ischemic attack) เป็นอาการที่พบบ่อยมาก แต่คนส่วนใหญ่รวมทั้งแพทย์ให้ความสนใจไม่พอ ถ้าไม่เจาะจงถาม คนไข้ก็ไม่บอกคิดว่าเรื่องเล็ก
• เป็นลม ล้มลงโดยไม่มีสาเหตุ อยู่ดีๆก็ล้ม เรียก drop attack อันนี่บางที่เป็นอาการของเส้นเลือด carotid ตีบได้ แต่สาเหตุอื่นก็มาก
• อาการทั้งสามอย่างที่กล่าวไว้จะต้องหาสาเหตุโดยไม่รั้งรอ ถ้าแพทย์ฟังเสียงตรงเส้นเลือด carotid ที่คอ อาจจะได้ยินเสียงฟู่ๆ (คล้ายเม้มปากเป่า) เรียก bruit เพราะเลือดในเส้นเลือดไหลปั่นป่วน ถ้าไม่ได้ยินไม่ได้หมายความว่าปกติ เพราะการตีบมากน้อยไม่ได้มีความสัมพันธ์ ( correlate) กับความดังของเสียงฟู่ๆ (ตีบน้อยอาจดังมาก ตีบมากอาจดังน้อย) เพียงแต่ชวนให้สงสัยมากขึ้น

แล้วมีวิธีการตรวจอย่างไร?
ตอบ วิธีการตรวจเป็นการตรวจโดยใช้เครื่องอัลตราซาวด์ที่มี Program ที่ใช้ตรวจเล้นเลือดโดยเฉพาะ ซึ่งทางการแพทย์เรียกว่า Color Doppler Ultrasound

• การตรวจด้วยคลื่นเสียงความถี่สูงคือ คลื่นเสียงที่สะท้อนกลับจากการกระทบกับเม็ดเลือดที่กำลังเคลื่อนอยู่ในหลอดเลือดจะมีความถี่เปลี่ยนไป (Doppler effect) ถ้าเม็ดเลือดไหลเข้าหาหัวตรวจความถี่จะสูงขึ้น และความถี่จะลดลงถ้าเม็ดเลือดไหลออกจากหัวตรวจ เปรียบได้กับเวลาเราเดินสวนกับรถไฟเสียงหวูดจะแหลมขึ้นในระยะแรก และเสียงหวูดจะทุ้มลงเรื่อยๆเมื่อเราเดินไป ทางท้ายขบวนห่างจากหัวรถจักรมากขึ้นเรื่อยๆ นอกจากจะสามารถบอกทิศทางการไหลของเลือดแล้ว Doppler US ยังสามารถคำนวณความเร็วได้ ซึ่งจะนำไปใช้บอกความรุนแรงของการตีบแคบของหลอดเลือด โดยใช้หลักที่ว่าน้ำจะไหลเร็วขึ้นเมื่อผ่านท่อที่แคบลง
• ความเร็วของเม็ดเลือดจะถูกนำไปเป็นแกนตั้ง โดยมีเวลาเป็นแกนนอน กราฟที่ได้เรียกว่า spectral waveform หลอดเลือดแดง , ดำ ของแขน ขา หรือส่วนต่างๆของลำตัวจะมี waveform ต่างกันและความผิดปกติของ waveform ในตำแหน่งหนึ่งอาจจะเหมือน waveform ปกติของอีกตำแหน่งได้ waveform ที่ผิดปกติจะบ่งถึง สาเหตุเช่น ตีบ (stenosis), ตัน (occlusion) , รอยรั่วของเส้นเลือด (arteriovenous fistula)
• วิวัฒนาการต่อเนื่องจาก Doppler US เพื่อความสะดวกรวดเร็วในการตรวจ ภายในหลอดเลือดที่มีเม็ดเลือดไหล มี Doppler shift จะถูกระบายสี โดยแบ่งเป็นเลือดไหลเข้าหาหัวตรวจสีหนึ่งและไหลออกจากหัวตรวจอีกสีหนึ่ง (มักจะเป็นสีแดงหรือส้ม กับสีน้ำเงิน) สีทั้ง 2 นี้จะสลับกันได้โดยปุ่มที่ตัวเครื่อง ฉะนั้นเส้นเลือดแดง (artery) และเส้นเลือดดำ (vein) ที่ขนานกันไปจะมีสีตรงข้ามกัน โดยไม่เจาะจงว่า artery จะเป็นสีแดงและ vein จะเป็นสีน้ำเงิน

ความเสี่ยง และผลข้างเคียงของการตรวจรักษา
ตอบ ไม่มีผลข้างเคียง , ปลอดภัย , ไม่เจ็บปวด , ทำซ้ำได้โดยไม่อันตราย

ข้อจำกัด ผู้ที่คอสั้นมาก คอหนามาก จะทำให้เห็นหลอดเลือดได้ไม่ชัดเจน

การปฏิบัติตัวก่อน-หลัง

• ไม่ต้องงดน้ำและอาหาร
• ไม่ต้องเตรียมตัวใดๆ ทั้งก่อน-หลังตรวจ
• ไม่มีข้อห้ามในการปฏิบัติตัวก่อน-หลังตรวจ
• ระยะเวลาที่ใช้ในการตรวจ 30-45 นาที

ตรวจเพื่ออะไร
ตอบ หาความผิดปกติของเส้นเลือดที่คอว่ามีการอุดตันของลิ่มเลือดที่คอ ว่ามีลิ่มเลือดกี่เกาะอยู่ที่ผนังหลอดเลือดกี่ % ซึ่งอาจเป็นสาเหตุของอาการสมองขาดเลือดไปเลี้ยงตามที่ได้กล่าวมาแล้ว

ผู้ที่จะต้องรับการตรวจ Carotid Duplex Ultrasounds

• ผู้ป่วยอัมพฤกษ์ อัมพาต เพื่อดูรอยโรคของหลอดเลือดแดง carotid และติดตามผลเป็นระยะ
• ผู้ป่วยที่เคยมีอาการสมองขาดเลือดไปเลี้ยงชั่วคราว
• ผู้ป่วยที่มีเสียงฟู่ ผิดปกติที่หลอดเลือดแดง carotid ทั้งรายที่มีอาการ และไม่มีอาการของ โรคหลอดเลือดสมองที่มีการขาดเลือดเฉพาะที่
• ผู้ที่ต้องผ่าตัดโรคหลอดเลือดอื่นๆ เช่น ผ่าตัดตัดต่อหลอดเลือดแดงหัวใจในรายที่มีหลอด เลือดแดงหัวใจอุดตัน เพื่อตรวจประเมินค่าก่อนนำผู้ป่วยไปผ่าตัด
• ตรวจสุขภาพเบื้องต้นสำหรับผู้ที่มีประวัติเป็น โรคความดันโลหิตสูง , เบาหวาน , ไขมันใน เลือดสูง หรือผู้ที่มีประวัติมีบุคคลในครอบครัวเป็นอัมพาต จากอาการสมองขาด

ประโยชน์ของการตรวจ
ตอบ เพื่อดูรอยโรคของหลอดเลือดแดงที่คอ (carotid artery)
         เพื่อดูว่าเส้นเลือดที่คอ (carotid artery) มีลิ่มเลือดอุดตันเส้นเลือด

เรียบเรียงโดย : นพ.สาโรจน์ บุญลือ แพทย์รังสีวิทยา
ศูนย์ : อายุรกรรม
ปรึกษาอายุรแพทย์ : 02-391-0011